Şizotipal Kişilik Bozukluğu

Şizotipal kişilik bozukluğu

İlk kez 1953 yılında Sandor Rado şizotipi terimini, şizofreninin psikotik olmayan, fenotipik biçimi olarak tanımlamıştır.Daha sonra Meehl (1962) şizotipiyi, şizofreniye genetik yatkınlığı gösteren bir kişilik organizasyonu olarak kavramsallaştırmış ve genetik zemine oturtmuştur.1980'den beri “şizotipal kişilik bozukluğu” adıyla Amerikan Psikiyatri Birliği'nin sınıflamasında yer almaktadır.Dünya Sağlık Örgütü'nün (1992) Ruhsal ve Davranışsal Bozukluklar Sınıflandırması’nda ise “şizotipal bozukluk” adıyla, şizofreniyle aynı başlık altında yer alır.

Şizofren aileleriyle yapılan çalışmalar sonucu ilk olarak DSM-III’ e tanı olarak girmiştir.Şizotipal kişilik bozukluğu, şizofrenisi olan hastalarla aynı özellikleri gösterir ancak tam olarak bu tanının ölçütlerini tamamlayamaz.

İyi ilişkiler kurmakta zorlanan genellikle gerçeklikleri çarpıtırlar.Bu sebeple hastaların şizofreni belirtileri gösterebildikleri ortaya konmuştur.Kendilerine has inançları olabildiği gibi, alınganlık, şüphecilik ve hatta paranoyaklık sergileyebilirler.Buna rağmen hastalıkları için net biçimde şizofreni tanısı koymak mümkün değildir.

Toplam insan popülasyonunun yüzde 3-4’ünde bulunmaktadır.Erkeklerde, kadınlara göre daha sık görülmektedir fakat bazı kaynaklarda da cinsiyet oranı tam ölçü, araştırma yapılmadığından bilinmemektedir.

Kişilik bozukluklarında görüldüğü gibi komorbiditeler (eşlik eden semptomlar)yaygındır:

-Madde bağımlılığı

-Paranoid kişilik bozukluğu,

-Şizoid kişilik bozukluğu,

-Narsist kişilik bozukluğu,

-Sınırda (borderline) kişilik bozukluğu,

-İki uçlu duygudurum bozukluğu (bipolar diğer adıyla manik affektif bozukluk),

-D Vitamini Eksikliği,

-Otizm,

-Majör depresyon( bu bozukluğu olup kliniğe başvuranlarda % 30-50 oranında saptanmıştır) olan hastalarda şizotipal bozukluk görülme çok daha yüksektir.

-Obsesif kompulsif bozukluk (OKB) görülen bazı semptomlarla ve diğer bozukluklarda da benzer durumlar.(Sadece şizotipal konusu için değil diğer kişilik bozukluklar içindeki sorunlar)

-Araştırmalara göre % 10 kadar vakanın intihar ettiği saptanmıştır(Thomas Mc-Glashan).

Şizoid kişilik bozukluğuna da yakın yönleri vardır.Fakat öteki insanlarla bir araya gelmekten kaçınma davranışının sebebi çekingenlik değil, diğer insanların kendilerine zarar geleceği düşüncesidir.  

Bu bozukluğu şizofreniden ayıran şey bu kişilerin gerçekleri tekrardan düşünmeye istekli olmasıdır.Düşündüklerinin tam zıttı bir durumla karşılaştıklarında, şizofreni hastaları gibi inançlarını devam ettirmek yerine bu kişiler gerçeğin ne olduğunu tekrardan sorgulayabilmektedirler.

Şizotipal;halüsinasyon ve sanrı görmeyi kısa ataklar şeklinde yaşarken, şizofrenler için halüsinasyonların gerçeklikten hiçbir farkı bulunmaz.Bir diğer önemli fark ise, şizotipal hastaların gördükleri sanrıların gerçek olmadığını algılayabilmeleridir.Şizofren hastalar, gördükleri halüsinasyonları gerçek sanarlar.İki hastalığın da farklılıkları olsa da, tedavileri aynı olabilmektedir.

Belirtileri

⚫️Şizotipal kişiliğe sahip herkes aynı semptomları veya aynı yoğunlukta yaşamaz.Daha da önemlisi, durum belirli bir davranış ve duygu kümesinin ötesine geçer.

⚫️Alınganlık hezeyanları(adı üstünde alınıyorsa kendine has inançları vardır).

⚫️Davranışlardan etkilenmek.

⚫️İletişim eksikliği.

⚫️İletişim kurmaktan kaçınma ve bu durumdan hiç hoşlanmamak.

⚫️Ani duygusal tepkiler.

⚫️Olayları yanlış yorumlamak.

⚫️Yakın aile dışında arkadaşları olmaz, genellikle yalnız.

⚫️Sosyalleşme ile ilgili ciddi problemler.

⚫️Depresyon ve anksiyete belirtileri sıkça gözlemlenmektedir.

⚫️Batıl inançlar.

⚫️Genellikle büyülere ve üç harflilere çok büyük merak duyarlar.Falcılıkla, cincilikle uğraşan insanların büyük bir bölümünde bu hastalık görülmektedir. Yolda yürürken birisi kendisine baksa, bakan kişinin cin olduğunu düşünebilir ve bu yüzden kendisine baktığını iddia edebilir. Bütün bunlar, şizofrenideki gibi gerçeklik algılarını kaybetmelerinden dolayı değil, batıl inançlara olan yatkınlıklarındandır.

⚫️Konudan konuya atlayarak ve pek de ne söylediğinin farkında olmadan konuşmalar.

⚫️Zaman zaman aynı sözleri tekrar ede ede konuştukları görülebilir.

⚫️Hiç beklenmeyen tepkiler verebilirler, cevap vermemeyi tercih edebilirler ya da kendi kendilerine konuşmaya başlayabilirler.

⚫️Garip konuşma tarzları.

⚫️İlginç giyimleri.

⚫️Zayıf hijyen.Kişisel bakımından temizlikten kaçınır.

⚫️Bazıları yüzlerinde ya da vücutlarında böcek yürüdüğünü hissederler.

⚫️İkibinonüç yılında yapılan bir grup erkek araştırmasında; beyinlerinin belirli bölümlerindeki sinir hücrelerinin azaldığını buldular.Bu bulgular, şizofreni hastalarında görülen bulgulara çok benziyor.

⚫️Diğer insanlar ile ilişki kurmak için yönlendirilirlerse düşüncelerini düzenli bir şekilde anlatamazlar, konu dışı sözler söylemeye başlarlar ve mantıksal bir çerçevede toparlayamazlar.

⚫️Basmakalıp sözlerle karşılık verirler.

⚫️Azalmayan aşırı toplumsal anksiyete.

⚫️Depersonalizasyon (kendine yabancılaşma) hastanın hayatının bir parçası olmuştur.

⚫️Şizotipal özellikleri olan kişilerde şizofreni 

ortaya çıkma olasılığı daha yüksek.Bazı araştırmalar bu bozukluğa sahip kişilerin %24 ila %40'ının sonunda şizofreni tanısı alabileceğini tahmin ediyor .

⚫️O meşhur peşinde koşturduğunuz cinciler,astrologlar,bioenerjiciler,falcılarınız,koçluk satanlar vs. neler neler bu türe de girmekte.Ayrıca sadece şizotipal değiller diğer kb paranoya,şizoid girip kademe kademe hezeyanlara ulaşmaktalar.

Nedenleri

⏺Genetik(Frajil X sendromu).Şizoafektif bozukluklar veya şizotipal ve şizoid kişilik bozuklukları gibi şizofreni spektrum bozukluklarını dahil ettiklerinde, kalıtım oranı nispeten yüksekti: yüzde 73.

⏺Çevresel; çocukluk dönemimdeki: sık yapılan tacizler, ruhsal veya bedensel istismarlar.

⏺Şizofreni için geçerli olan doğum öncesi risk faktörleri, annenin belirli virüslere maruz kalması da dahil olmak üzere şizotipal kişilik bozukluğuyla da ilgilidir.

⏺Çocuk yaşta başlayan ciddi madde bağımlılığı.

⏺Hamilelik sırasında sigara,alkol veya diğer maddeleri kullanan veyahut madde bağımlısı bir anneye sahip olmak.

⏺İstenmeyen doğum.

Tedavi Seçenekleri

Kişilik bozukluğu olan birçok kişi gibi, çok nadir şekilde tedavi olmak için başvururlar.Terapiye başvurmaları genelde; sanrılarının ve uyumsuzluğunun aşırı artması sonucu aile ya da arkadaş zoruyla olur.

Şizotipal Kişilik Ölçeği (ŞKÖ).

Sosyal İletişim Ölçeği (SİÖ).

Beck Depresyon Ölçeği (BDÖ).

Beck Anksiyete Ölçeği (BAÖ).

Kişiliğin değerlendirilmesi için Tematik Algı Testi (TAT).

Projektif testlerden Beier Cümle Tamamlama (BCT) testi.

Fiziksel Anhedoni Ölçeği (FAO).

Eysenck Psikotisizm Ölçeği.

Algılamada Sapmalar Ölçeği (ASO).

Büyüsel Düşünce Ölçeği (BDO).

Sosyal Anhedoni Ölçeği (SAO).

Tüm kişilik bozuklukları A,B,C şeması içindekiler yaşam süresi boyunca devam etmesi muhtemel bir gerçektir.Ancak bu semptomların şiddetini azaltamayacağınız veya işleyişinizi iyileştiremeyeceğiniz anlamına gelmez.

✔️Bireysel Terapi

Kişiliğin düzgün gelişiminde psikoterapi ilk  faydalı yöntemlerden olabilmektedir.

Psikoterapiler sayesinde kötü düşüncelerden kurtulabilir ve tuhaf davranışları azaltabilir.Bulunduğu ortama uyum sağlamaya başlayabilir.Batıl inançları, büyüsel düşünceleri danışman tarafından yargılayıcı ve gülünç bulunmamalıdır.

Kişinin sosyal kaygısını azaltarak sosyal beceriler geliştirmesine katkıda bulunmaya çalışması.Bu durumda kişi kendisini dışarıya karşı ne derece açarsa şizotipal etkileri de o derece yıkmaya çalışır.

Güçlü iletişim süreci.

Aile ve çevreyle olumlu ilişkiler.

Mesafe ihtiyacına saygı duyulmalı.

Belirli sosyal becerileri öğrenmek.

Bir programa sahip olmak.

Düzenli uyku rutini.

Egzersizler.

Psikoterapi çok az yarar sağlar yerine ilaç tedavi yöntemleri.

✔️Grup Terapisi

Grup psikoterapisinde başarı şansı bireysel terapi kadar önemlidir.Fakat yalnız tolere edilebilecek hastalar grup terapisine alınır.

✔️İlaç Tedavisi

Çoğu zaman aşırı sancı ve şüpheli olduklarından çoğu zaman ilaç tedavisine başvurmak gerekmekte(akut dönemi).Depresyon veya anksiyete gibi belirli semptomları hafifletmek veya azaltmak için atipik antipsikotikler ve antidepresanlar.Bazı ilaçlar düşünme esnekliğini artırmaya yardımcı olabilir.Azalma olmuyorsa hastaneye yatırılır.

✔️Video kasetleri izleyerek anormallikleri tanımak ve konuşma alışkanlıklarını iyileştirmek tedavi yöntemlerden.Şizofrenide de bu yöntem seçenekler arasında.

Vakalar:

Kişiler: Vincent van Gogh(ressam),

1.📁

Taxi Driver, 1976 filmi

2.📁

Willy Wonka, 1971 filmi

3.📁

Faruk 30 yaşında; işsiz erkek,tekrarlayan mantıksız düşünceler, zorlayıcı davranışlar ve sosyal izolasyon olduğunu iddia etti.Çocukluğundan beri her zaman eksantrikti, yakın ilişkilerden endişeli bir şekilde korkan hiçbir gerçek arkadaşı yoktu.Drakula ve diğer efsaneler hakkında hikayeler okumakla meşguldü.İçsel düşüncelerini veya duygularını ebeveynleri dahil hiç kimseyle paylaşmadı.Eğitimini hiç bitirmedi, genellikle geceleri fabrikalarda çalıştı.Birkaç yıl önce çalışmasının yeterince doğru olup olmadığından şüphe etmeye başladı.Bu düşünceleri mantıksız olarak kabul etmesine rağmen, işini tekrar tekrar kontrol etmek için çok zaman harcamaya başladı.Yakında bu zorlayıcı kontroller o kadar zaman aldı ki işini bitiremedi, cinsel imgelerden sürekli rahatsız oldu.Evdeki hemen hemen her şeyle ilgili şüphelerle meşgul ve aynı zamanda imajlarını hafızasında tuttuğundan emin olmak için insanlara ısrarla bakmak zorundaydı.

İnsanların davranışını fark edebileceklerinden korkmaya başladı ve bilinmeyen insanların ona baktığını ve gizlice onunla dalga geçtiklerini hissetti.Duygularını ve düşüncelerini başkalarına açıklayamamaktan şikayet etti ve kendini yalnız hissetti.Artan endişesini kontrol etmek için alkol almaya başladı.Obsesif semptomların ve şüpheciliğin yeni kısır döngüleriyle sona eren farklı tuhaf stratejiler benimsedi.Ve bilinmeyen insanların ona baktığını ve gizlice onunla dalga geçtiklerini hissetti.

(Bu olgu obsesif kompulsif bozukluk (OKB), Alkol kötüye kullanımı ve Şizotipal Kişilik Bozukluğu tanısı alır.OKB semptomlarından önce şüphecilik, garip davranışlar ve sosyal kaygı gibi uzun süreli kişilik zorlukları vardı.Komorbidite genellikle Şizotipal Bozuklukta görülür.)

4.📁

Mecnun 22 yaşında erkek,9 yaşında, arka bahçesinde bir uzay gemisi ile karşılaştığı ve "büyük olasılıkla" mürettebatı tarafından kaçırıldığı zaman yaşadığı epifaninin(duygu) bir sonucu olarak bunu değiştirdi.Kesin olarak hatırlayamıyor mu?Her şey biraz bulanık, ama o zamandan beri çok sayıda beden dışı deneyimler yaşadı ve basiret ve uzaktan izleme gibi psişik yetenekler geliştirdi.Ona terapi seanslarının kesinlikle gizli olduğunu hatırlatıyorum ama başını sarkarak: "Evet, tabii, ne dersen doktor."

Mecnun kuşkuculuğumdan yaralandı, kendi özel diline atlıyor: "Çekirge günleri burada ve bilge olanlar görecek ve görmeyecek, sağırlaşanları duyacak ve yine de kaldırılmayacak."Az önce ne dediğini anlamama yardım edebilir mi?"Tacınız çıplak, avukat, orada anlaşılmalı ve sizinkine sarılmalısınız.Aklınızın kafesini terk etmezseniz, tüm türünüz yok olacak."Başka bir deyişle: Bana söylediğine inanıyorum ve önyargılarımdan vazgeçiyorum - yoksa zamanı geldiğinde modası geçmiş ve vazgeçilebilir hale geleceğim.

Mecnun,Dünya'nın yabancı türler tarafından ele geçirilmek üzere olduğuna inanıyor.Onlar zaten buradalar, toprağı araştırıyorlar ve kimin "kaldırılacağını" ve kimin "öleceğini" seçiyorlar.Birçok usta "kendi" tarafına sığındı ve insanlığın boyun eğdirilmesi ve gezegenimizin nihai fethi için uzaylılarla işbirliği yapıyorlar.Mecnun,kendi türüne ihanet etmemeye karar verdi.Kendine atadığı görevi, yaklaşan kıyamet konusunda uyarmak ve olabildiğince çok "aydınlanmış" ruhu kurtarmaktır.

Mecnun, her sabah, esir aldığı eski kişilerle yaptığı antlaşmayı yenilemek için alnına dev, parlak kırmızı bir kare çiziyor.Ayrıca çok renkli bir kol bandı ve ayak bileği bileklikleri takıyor.Bunu "onların" tamamen "onların" davasına dönüştüğünü düşünmelerini sağlamak için yapıyor.Ancak gerçek bağlılığını belirtmek için gizlice meydanın altına, yaşam alanımızın sembolü olan soluk mavi bir daire çiziyor.Ve her zaman yanında giysiler ve temel ihtiyaçlarla dolu bir spor çantası taşır:"uçuş kiti".Sadece yakınları, hayatıyla güvenebileceği insanlar, hepsi birinci derece akraba, bu hileyi biliyor.Uzaylılara "karşı çıkmak çok tehlikeli" diye bağırıyor ve huysuzca odanın etrafına bakıyor.

Mecnun, insanlığa olan sevgisinin karşılıksız kalmasına ve yaptığı büyük fedakarlıkların tanınmamasına kızıyor.İnsanlar kendini savunamadığında ve onlara yollarının hatalarını gösteremediğinde sık sık onunla alay ediyor ve fikirleriyle alay ediyorlar.Bu yüzden hiç arkadaşı yok.Kimseye güvenemez.Psikoterapi çerçevesinde kendini güvende hissediyor mu? "Cennet ve Dünya ifşa edilemeyeni gizler" - onun esrarengiz cevabıdır.

(Bu olguda şizotipal kişilik belirtilerden: değişik inanışlar,gerçek olmayan kişilerle konuşmalar antlaşmalar,hayali güç çatışmaları,belirsiz fısıltılar,asosyal durumu,anormal davranışlar.)